Ký ức Xoài

Tôi thích trồng cây ăn quả lắm, nhưng khoảng sân phía sau nhà chỉ đủ cho một cây khế nhỏ.

Năm 1995, chúng tôi trồng một cây xoài ngoài vỉa hè, sát sân sau. Vì là cây thực sinh (không phải lai ghép mà mọc lên từ hột) nên cây chậm ra quả. Đã có lúc tôi sốt ruột muốn chặt đi để trồng cây khác nhưng bố và vợ tôi ngăn lại.

Sau 9 năm, cuối cùng cây xoài cũng có trái. Và thật bõ công đợi chờ: trái xoài cát to, rất thơm và ngọt. Từ đấy, chúng tôi có hai vụ xoài bội thu mỗi năm. 

Nhưng cũng từ đấy, mỗi vụ xoài lại đem đến một mối lo nơm nớp: gạch đá bay vào nhà vì bọn ném xoài. Có hôm vợ đi làm về mở cửa ra thấy trong nhà có chiếc guốc lạ, lấm lét truy xét một lúc mới thở phào: chồng mình chả có liên quan gì, chỉ là chiếc guốc của cô nào đó rút ra ném xoài rồi bay luôn vào sân.

Lại có đêm chó bỗng sủa inh ỏi, nhìn ra thấy là lạ: có cặp nam nữ quặp vào nhau đứng trên Honda ! Nhìn kỹ mới thấy hóa ra là họ đang đỡ nhau để nâng cây sào dài chọc lên tán cây tìm quả.

Trong trận bão lịch sử năm 2006 ở Vũng Tàu, cây cối trên đường phố khu vực nhà tôi đổ hết. Đêm nằm nghe gió giật, tôi nghĩ chắc cây xoài và vườn lan cũng đi tong rồi. Nhưng sáng hôm sau khi bão tan mới thật ngạc nhiên: cây xoài vẫn trụ vững và nhờ sự che chở của tán xoài mà cả vườn lan bình an vô sự. 

Năm 2011, các cây xoài gần nhà tôi bỗng khô quắt rồi chết vì sâu bệnh. Chúng tôi rất lo và đã quét vôi, phun thuốc bảo vệ cây xoài nhà mình.

Nhưng rồi Tết 2012 chúng tôi không còn được ăn xoài từ vườn nhà nữa...
Và tôi bỗng thấy lo lắng phập phồng...Cứ linh cảm thấy có điều không may có thể xảy ra. Thế rồi năm ấy, bố tôi đã đột ngột ra đi mãi mãi...

Một hôm, mẹ tôi bảo : "mẹ có trồng được hai cây giống từ hột xoài nhà con, con sang lấy một cây về trồng nhé". Có vẻ như có được hậu duệ của cây xoài ký ức ấy, lòng tôi thanh thản hơn nhiều.

Và giờ đây, những chùm sử quân tử trắng đỏ đã lại đang rung rinh trên vòm lá xoài thẫm xanh như thắp lại trong tôi những ký ức về cây xoài năm xưa với những ngày thương yêu bên bố và bọn trẻ...

TUỔI THƠ DẠI DỘT

Năm tôi học lớp 2, bố mẹ tôi bán sổ xố ở một kiosk tại vườn hoa Điện Biên, Nam Định. Một lần, được tin tôi trúng giải ba sổ xố, cô giáo chủ nhiệm lớp 2 của tôi gửi tiền nhờ tôi mua 10 chiếc vé sổ xố với hy vọng cải thiện cuộc sống gia đình vốn cơ cực như hầu hết mọi người khi ấy.

Vì quá mong muốn đem lại điều kỳ diệu ấy cho gia đình cô, tôi đã phạm một sai lầm ấu trĩ:  tôi đã quyết định để sau khi quay số xong mới mang sổ xố đến báo tin mừng cho cô. Nhưng không may tất cả các vé đều không trúng giải.

Nếu đưa vé không trúng đến cho cô thì buồn lắm, tôi muốn cô được vui mừng. Suy nghĩ ấy lại khiến tôi phạm thêm một sai lầm còn tồi tệ hơn: sửa tờ thông báo kết quả với giải đặc biệt dành cho một chiếc vé mà tôi mang đến.

Tôi đến nhà cô lúc xẩm tối, khi thầy cô đang ăn cơm bên hồi nhà. Đưa vé và tờ kết quả cho cô xong, tôi vội vã lui ra. Vừa đi khuất, tôi nghe tiếng bát rơi đánh xoảng xuống mâm cơm và tiếng kêu sung sướng đến rụng rời khiến tôi hoảng sợ: trúng rồi, giải đặc biệt! ...
Cả đêm ấy tôi thao thức, lo lắng không ngủ được. Trưa hôm sau, mẹ tôi trách: "Sao con lại làm như thế? Để các thầy cô vui mừng suốt đêm không ngủ...". Chắc cô đã đến gặp mẹ để lĩnh thưởng và đã biết tất cả...
Trước giờ học, tôi đến lí nhí xin lỗi cô. Và cô gượng cười xoa đầu tôi: " Không sao, cô biết là em muốn đem lại niềm vui cho người khác thôi."

***

Mấy chục năm qua rồi, tôi không biết cô Nghĩa còn ở phố Hàng Cau, Nam Định gần chỗ có quả núi nhỏ nữa không. Và nếu tình cờ có ai ở gần nhà cô mà đọc được bài viết này, tôi xin nhờ gửi đến cho cô lời cám ơn chân thành của cậu trò nhỏ ngốc nghếch năm xưa đã mang theo kỷ niệm day dứt này như một món hành trang của đời mình....
Cũng nhân đây xin kính chúc tất cả các thầy cô giáo, các thầy cô giáo cũ của tôi, các thầy cô giáo là người thân của bạn bè tôi và là bạn bè tôi một ngày 20.11 vui và đậm đà ý nghĩa!

NGÀY THẢM HỌA

26-4- 1986. Một ngày chủ nhật.

Khoảng 4g30 sáng, tôi thức giấc bởi tiếng loa gắn trong hệ thống tường ký túc xá thông báo về việc nổ nhà máy điện nguyên tử Chernobyl. Rồi bồn chồn không ngủ tiếp được. Đã từng biết đến bệnh máu trắng do nhiễm xạ hạt nhân qua phim" Matxcova- tình yêu của tôi" và câu chuyện cô bé Sadako với những con hạc giấy ...nên tôi không thể không âu lo.

 

                        hoa bồ công anh

Lúc ấy chúng tôi mới yêu nhau được chừng hai tuần. Mới chiều qua, hai đứa còn đứng bên bìa rừng ngắt hoa bồ công anh thổi một hơi sao cho những lông tơ trắng bay hết, mong cho những ước mơ yên bình thành hiện thực.

Sáng ngày 26.4 ấy, thật tình cờ, trường Đại học Sư Phạm Ngoại Ngữ Makarenko của chúng tôi tổ chức một cuộc tham quan chiến hào phòng thủ sông Đnhép trong cuộc chiến với phát xít Đức. Để đến tham quan nơi này, phải đi về hướng Chernobyl. Kiev cách Chernobyl 140 km, và điểm tham quan chỉ còn cách Chernobyl 20km mà thôi. Tôi cố gắng thuyết phục các bạn ở lại, nhưng các bạn không nói gì. Vài bạn còn nhếch mép cười như cho rằng tôi nhát gan. Người yêu tôi thì cũng muốn nghe tôi, nhưng không dám quyết định: Mai là bí thư đoàn của lớp.

Trên đường đến trường, chúng tôi thấy người Nga nháo nhác, xì xào: có một số người đã tìm lý do để tạm rời xa Chernobyl, càng xa càng tốt - nghỉ phép hay đi công tác về hướng xa với Chernobyl. Đã bắt đầu thời kỳ cải tổ, nhưng khi ấy người ta còn chưa dám mạnh dạn nói về nỗi kinh hoàng hạt nhân. Đài báo luôn ra rả đưa tin khuyến cáo các công dân hãy bình tâm, không được dao động, không có ảnh hưởng gì lớn cả.. Tỏ ra sợ sệt rất dễ bị phê phán, chụp mũ.

Khi tập trung tại trường học, tôi lên tiếng đề nghị cô giáo dạy văn Nasko, người phụ trách cuộc tham quan hôm đó, hoãn chuyến đi này. Cô giáo Nasko, vốn đã nổi tiếng khó tính- không hiểu từ trước hay sau khi cuộc hôn nhân tan vỡ, nhìn tôi đầy khó chịu: "Em tưởng dân Việt Nam không nhiễm xạ từ Hirosima và Nagasaki rồi hay sao?".

Thế là tôi đành phải đi, chẳng lẽ lại để người yêu đi một mình.

Đi được khoảng 90km thì xe bị một barrier chặn lại. Tôi đã thầm mừng. Các giáo viên Nga xuống giải thích: đây là đoàn tham quan của sinh viên Việt Nam, hiệu trưởng đã ký lệnh rồi nên không thể hoãn lại. Sau một hồi tranh luận, barrier nhấc lên: xe đi tiếp trong nỗi thất vọng tràn trề của tôi.

Khi xe đến nơi, tôi thuyết phục được một số bạn học cùng lớp ở lại xe. Thật may là các thầy cô giáo Nga cũng không phàn nàn gì về quyết định này. Số đông xuống xe đi thăm khu di tích.

Sau khi họ đi được chừng 5 phút, trời bỗng nhiên trở lạnh. Rồi gió nổi lên, đưa cát đập rào rào vào cửa kính ô tô. Bác lái xe bật lò sưởi mà vẫn lạnh. Chúng tôi ngồi sát bên nhau để tăng hơi ấm và lấy khăn mùi xoa che kín mũi để tránh cát. Nhìn ra bên ngoài chỉ thấy đất trời tối đen và quay cuồng trong cát bụi.

Chừng một tiếng sau, các bạn tôi trở về, tóc tai rối mù, mặt mũi tím tái. Vừa chia tay đó mà giờ gặp lại nhau đã reo lên như vừa từ cõi chết trở về. Họ nói đã lần mò đường đi trong bão cát, bụi mù mịt nên cũng chẳng tham quan được gì. Nghe nói, sáng hôm sau, có vài người mang chiếc áo khoác đi đo độ nhiễm xạ và tất cả đều vượt quá giới hạn cho phép.

Vào thời điểm ấy có một cuộc đua xe đạp quốc tế ở Kiev, nhưng do nhiều vận động viên quốc tế bỏ cuộc vì e ngại phóng xạ nên cuộc thi chỉ lèo tèo vài người tham gia.

Sau vụ nổ hơn một tuần, các bạn tôi nhận được thư nhà. Đọc thư, biết  bố mẹ ở nhà đang vô cùng lo lắng, các bạn mới gặp tôi và bảo: sao cậu biết mà đề phòng thế, chúng tớ chẳng biết gì cả...

Đang vào mùa những cây dương và bồ công anh phát tán, muôn ngàn bông nhỏ li ti bay trắng xóa không gian. Nhưng giờ đây,  chúng tôi không còn thấy màu trắng ấy lãng mạn như giấc mơ hôm qua bên nhau thổi  bồ công anh. Một màu trắng đến gai người. Chúng tôi khép kín cửa sổ, cố gắng hạn chế  ra ngoài để tránh bụi. Trong lúc ngoài đường phố, các xe phun nước liên tục hoạt động để giảm bớt bụi.

Nỗi ám ảnh phóng xạ cứ theo đuổi chúng tôi mãi, dù rằng đến nay chúng tôi đều đã thở phào sau khi biết gần như tất cả các thành viên chuyến tham quan hôm ấy đều đã sinh con an toàn. Nghĩ lại, có lẽ là do khi thảm họa xảy ra gió đã đổi chiều không thổi về Kiev.  Nghe nói, một số người ở vùng bị nhiễm xạ đã bị trụi cả râu tóc.

Sau này, khi làm phiên dịch ở thành phố Iaroslav, tôi được chứng kiến một chiến dịch tranh cử căng thẳng ở địa phương. Kết cục, người chiến thắng là người đưa ra tuyên bố: nếu thắng cử, tôi sẽ cho dừng việc xây nhà máy điện nguyên tử nơi thượng nguồn sông Volga- đoạn chảy qua Iaroslav.  Tôi nghiệm ra rằng, càng văn minh, con người càng trân trọng cuộc sống hơn. Thà là bớt đi một chút tiện nghi còn hơn phải sống trong lo âu, sợ hãi. Công nghệ hiện đại, chính xác, trung thực, kỷ luật cao như người Đức mà còn đành phải nói chia tay với điện hạt nhân, huống chi dân mình còn cẩu thả, luộm thuộm chưa biết đến bao giờ...

Những năm 2002-2003, tôi có dịp đi ngang qua Chernobyl. Khu vực nhà máy và thành phố chìm trong hoang tàn, tất nhiên không đến độ như những lời đồn đại.  Loáng thoáng đâu đó vẫn còn có màu xanh cỏ cây và một vài dấu hiệu cho thấy sự sống từng tồn tại ở nơi này trước ngày thảm họa.

(Lưu Minh Phương - 25/4/2012)

GẶP LẠI SAU GẦN NỬA THẾ KỶ

Có đôi lúc tôi cũng định viết hồi ký để chia sẻ cùng bạn bè về những kỷ niệm xưa, cũng là để cho các con mình sau này biết thêm về một thời đã qua của bố mẹ . Nhưng nhớ đến lời thầy giáo tôi ( thầy Trần Công Trường)  bảo " khi viết hồi ký là lúc người ta đã già " nên tôi lại trùng trình, sợ mình già sớm!

Sau ngày bố mất,  tôi lang thang trên mạng tìm những tấm ảnh về miền chôn rau cắt rốn của mình. Chỉ là những tấm ảnh thôi mà khơi dậy cả một trời kỷ niệm!  Và nếu phải bắt đầu cuốn hồi ký của mình thì tôi sẽ bắt đầu từ hai tấm ảnh dưới đây.

Đình Vĩnh Trường

Đó là những tấm ảnh về đình Vĩnh Trường, nơi gia đình tôi sơ tán vào khoảng những năm 67-68. Nhà tôi ở cách ngôi đình này chừng vài trăm mét.

 Khi ấy, gần như tối nào tôi cũng khóc rà rã trước khi ngủ. Mỗi khi khóc, tôi thường gọi : "Anh Ích ơi, anh Ích ơi!". 

Anh Ích ở gần nhà tôi, thường sang nhà tôi chơi và kiệu tôi trên vai đi long rong dọc bờ kênh.  Không biết vì trẻ con thích đi chơi rong hay vì cảm nhận lòng thương yêu của anh nên cứ khi được anh bế là tôi nín liền. Vì thế, cứ mỗi khi tôi khóc có nguy cơ dỗ không nín là bố mẹ tôi lập tức sang tìm anh.

Một tối, khi chị tôi đang cố ru tôi ngủ thì nghe loáng thoáng tiếng chị Nga hàng xóm (con nhà phở Đán): "Yến ơi, ra sân đình tập xe đạp đi" . Chị tôi trả lời: "Suỵt, để em tao ngủ đã".

Vừa chập chờn thiếp đi thì nghe tiếng cửa liếp lạch cạch, nhưng khi tôi bắt đầu khóc toáng lên : "anh Ích ơi" thì chị tôi đã đi khỏi rồi. Khóc được một lát, tôi lại nghe tiếng cửa liếp lạch cạch, nhưng không phải chị tôi quay về mà là chính là người tôi đang rền rĩ gọi tên: anh Ích.

Anh bế tôi đi dọc bờ kênh nhỏ về phía đình Vĩnh Trường. Khi đi ngang qua cổng đình, anh chỉ vào sân: "Chị em đang tập xe đạp trong sân kìa". Dưới trăng mờ, tôi thấy thấp thoáng chị tôi đang lượn vòng trên chiếc xe đạp nhỏ, có một chị chạy theo giữ tay lái.

Nhưng anh Ích không ghé vào đình mà bế tôi đi tiếp. Đến một đoạn đường vắng có những gò mả lô nhô trên đồng, anh đặt tôi xuống và dặn: "em đứng đây chờ anh vào nhà anh bạn một lát".

Đứng một mình, tôi cảm thấy sờ sợ trước những con đóm đóm cứ lập lòe trên các ngôi mộ .... Tôi quyết định chạy ngược lại phía đình tìm chị. Ai ngờ sân đình vắng tanh: mọi người đã về cả. Tôi bèn chạy ngược lại nơi anh Ích vừa dẫn tôi đến. Nhưng không hiểu sao mà tôi không tìm thấy chỗ đó nữa. Tôi cứ chạy và khóc cho đến khi gặp anh Ích đang cuống cuồng đi tìm tôi...Anh ôm choàng lấy tôi để sưởi ấm cho tôi khi ấy đã cóng lạnh dưới sương đêm.

Gần nửa thế kỷ đã trôi qua vậy mà trong những tấm ảnh tôi tìm thấy (đề chụp năm 2011),  cảnh chùa gần như vẫn còn nguyên vẹn theo ký ức tuổi thơ:  vẫn con đường đó, sân đình đó....

Thỉnh thoảng, gia đình tôi vẫn ôn lại những kỷ niệm về anh Ích. Sau ngày sơ tán, chúng tôi không biết anh ra sao. Tôi vẫn nghĩ: có gặp lại chưa chắc anh đã nhớ mình.

Vào dịp giỗ 49 ngày của bố tôi,  tôi có kể cho anh họ tôi nghe về câu chuyện của thời xa xăm ấy.

Anh họ tôi- một cựu học sinh trường cấp III Mỹ Lộc, Nam Định-  chăm chú lắng nghe rồi bất ngờ hỏi: "Anh Ích ấy họ gì?" Làm sao mà tôi biết được khi tôi mới chừng 3 tuổi?!

Nhưng câu hỏi tiếp theo làm tôi thột dạ: "Có phải nhà anh ấy ở trên kênh Vĩnh Trường không" . Đúng thế.  Tôi vẫn lờ mờ nhớ về căn nhà tre nhỏ bé ấy.  Một lần, bố tôi mua một chiếc đèn xếp bằng giấy màu xanh đỏ cho cậu em mới sinh (1967). Đến lúc em ngủ, tôi cầm đèn chạy ra bờ mương. Chị Nga khi đó đang ngồi rửa bát trên cầu gọi: cho chị xem với. Khi chúng tôi đang truyền tay nhau, một cơn gió ào qua thổi chiếc đèn rớt xuống mương. Anh Ích đã đến vớt chiếc đèn đem về nhà phơi khô. Khi ấy tôi đã có dịp ở trong nhà anh và loáng thoáng nhớ về một tấm phản, những vách tre, một cái phích nước màu đỏ....

Anh tôi bảo: thế thì có thể đó là anh Chung Quang Ích, học cùng lớp với anh, cũng là một cây chuyên văn của trường Mỹ Lộc. Rồi anh cho tôi một số điện thoại để gọi thử. Và ngay lập tức, chúng tôi đã nhận ra nhau.

Sau gần nửa thế kỷ mới gặp lại, anh (thứ hai từ trái sang) trẻ hơn nhiều so với tưởng tượng của tôi. Những mô tả của tôi về hình ảnh thôn Vĩnh Trường xưa làm anh rất ngạc nhiên: khi ấy em còn bé thế mà nhớ chính xác thật!

Thế rồi năm nay tôi cũng có dịp về thăm lại Vĩnh Trường. Cái cảm giác được bước lại trên con đường tuổi thơ làm ta thật bồi hồi.  Kia là những khóm chuối mọc trên dòng kênh năm xưa. Gần chỗ xe tải đậu từng có một cây bàng lớn nơi bọn trẻ con thường tụ tập chơi trò bắn gạch đá từ một thanh nứa uốn cong, trước khi bắn thì hét vang:  "cun cút bay xa về nhà nhắm rượu".  Nhà tôi từng ở đâu đó khúc này phía đối diện...

Chiếc cầu gạch nối sang đình năm xưa không còn nữa, nhưng vẫn còn đó cây đa cổ thụ ngày nào đã từng khiến chị em tôi mỗi tối đi qua phải chạy vùn vụt vì sợ ma... Cũng có những thay đổi làm ta ngậm ngùi: những khẩu hiệu chằng chịt trên tường và dòng chữ "NHÀ VĂN HÓA...."!

Ngẫm lại mới thấy cuộc đời như một cuốn phim. Tôi cũng nổi tiếng (với vợ) là người đãng trí, thế mà có biết bao nhiêu chuyện lặt vặt từ thời thơ bé đã găm chặt vào bộ nhớ, chẳng thể nào phai nhòa. Kể ra đây thì nhiều lắm, nhưng thôi để dành viết hồi ký lúc về già mới kể...